Reuma houdt onderzoekers voorlopig van de straat

Reuma is een verzamelnaam voor meer dan 100 aandoeningen aan gewrichten, spieren of pezen. Veel vormen van reuma zijn auto-immuunziekten. Niet alleen gewrichten, maar ook hart en longen en andere organen kunnen worden aangetast. De bekendste vorm van reuma is reumatoïde artritis. Reuma komt op alle leeftijden voor. Bijna 2 miljoen mensen leven dagelijks met pijn, stijfheid en vermoeidheid als gevolg van hun ziekte. 

De meeste vormen van reuma zijn behandelbaar, maar vooralsnog niet te genezen. René Toes, hoofd laboratorium van de afdeling Reumatologie in het LUMC: ‘Wij proberen reuma te begrijpen. Wat we zien is dat het afweersysteem ontspoort, met een ontstekingsreactie als gevolg. Wij willen weten waarom dat gebeurt.’ Toes leidt 2 door ZonMw gesubsidieerde onderzoeken naar de aard en het ontstaan van reumatoïde artritis (R.A.). ‘Dat ons lichaam antistoffen aanmaakt, bijvoorbeeld tegen virussen, is goed. Maar als je R.A. hebt, slaan de cellen die de antistoffen maken op hol en keren zich tegen je, vernielen je gewrichten. Ons labonderzoek richt zich op die cellen en antistoffen. Hoe zien ze er precies uit, bij zieke en bij gezonde mensen, wat doen ze in welke situatie en wat maakt dat ze in actie komen? Kortom: waarom gaat het bij de één mis en ontwikkelt een ander met gewrichtsklachten geen ontstekingen? Of is het voor diegene slechts een kwestie van tijd en zal de ziekte zich eens toch gaan openbaren? Dit soort vragen houdt ons voorlopig nog wel eventjes van de straat.’

Gradaties in de ziekte

Toch zijn er al belangrijke vorderingen gemaakt. Sinds 1993 bewaart en onderzoekt de afdeling Reumatologie van het LUMC – uiteraard met toestemming – het bloed van een grote groep patiënten. ‘We zien allerlei gradaties in het verloop van de ziekte. Bij een enkeling verdwijnen de klachten geheel, patiënten aan de andere kant van het spectrum worden heel ziek. Het type antistof dat je hebt, lijkt te voorspellen hoe de ziekte zich ontwikkelt.’ 

Wat de situatie in het LUMC uniek maakt is de hechte samenwerking, ook fysiek bijeengebracht op één afdeling, tussen fundamentele wetenschappers als Toes en de artsreumatologen. Resultaten uit het moleculaire detailonderzoek in het lab kunnen direct worden gerelateerd aan klinische uitkomsten en vice versa. Dat deze werkwijze z’n vruchten afwerpt, blijkt uit de vondst dat in het bloed van de meeste reumapatiënten een sterk verhoogde hoeveelheid antistoffen zit, zogeheten anti-citrullinated protein antibodies (ACPA). En ook, dat deze zich al ontwikkelen voordat de ziekte zich openbaart en de patiënt bij de reumatoloog terechtkomt.

‘In de strijd tegen artrose zijn we nog weinig opgeschoten’

Daarom is het van belang dat mensen met gewrichtsklachten, eerder dan nu het geval is, een reumatoloog bezoeken. Door de karakteristieken van deze antistoffen verder te onderzoeken, hoopt men in de toekomst vroegtijdig te kunnen voorspellen wie de ziekte uiteindelijk krijgt – want niet iedereen met ACPA in zijn bloed krijgt reumatoïde artritis. Is dit eenmaal duidelijk, dan zou gewrichtsschade zelfs helemaal te voorkomen zijn, door met medicatie te beginnen voordat de ziekte zich manifesteert.

Reumavaccin

Voorlopig moeten we het nog doen met de middelen die we hebben, en zien mensen pas een reumatoloog als er klachten zijn. Toes: ‘Men is het erover eens dat je zo snel mogelijk met behandelen moet beginnen. Voor de huisarts is het best moeilijk R.A. in een vroeg stadium te herkennen. Daarom hebben we als afdeling ook een speciale inlooppoli geopend, waar de reumatoloog snel kan vaststellen of iets pluis is of niet.’

Met de nieuwe generatie medicijnen valt R.A. goed onder de duim te houden. Ook op het gebied van dosering (personalised medicine) is vooruitgang geboekt. Maar waarom sommige mensen heel goed en anderen weer slecht op bepaalde geneesmiddelen reageren is nog onduidelijk. Vooralsnog is reuma nog steeds een ernstige ziekte, waarvoor mensen hun leven lang medicijnen moeten blijven slikken. Toes: ‘Uiteindelijk werken we toe naar een reumavaccin.’

Reumafonds

Ingrid Lether, manager onderzoek en innovatie bij het Reumafonds, onderschrijft die doelstelling volledig. Zij wijst daarbij wel op een lacune in het reumaonderzoek, die het Reumafonds door investeringen mede hoopt te verhelpen. ‘In de strijd tegen artrose zijn we nog weinig opgeschoten. Ten opzichte van het artritisonderzoek lopen we 20 jaar achter.’

Artrose is een reumatische aandoening waarbij het kraakbeen in de gewrichten degenereert. Dat veroorzaakt pijn en functieverlies. ‘Waarom het kraakbeen achteruitgaat en hoe dat moet worden afgeremd, weten we niet. Tot voor kort dacht men dat kraakbeen zich nooit kon herstellen – wat kapot is, is kapot. Maar daar begint men genuanceerder over te denken. Juist met dit inzicht is het toch van de gekke dat artrose vaak nog wordt afgedaan als slijtage, waardoor iedereen vroeg of laat wel getroffen wordt. Artrosepatiënten krijgen nog te vaak te horen: leer er maar mee leven. Maar het is wel degelijk een ziekte, ook jonge mensen worden erdoor getroffen.’ Behalve het stimuleren van onderzoek en het samenbrengen van verschillende partijen om patiënten sneller te kunnen laten profiteren van onderzoeksresultaten, ziet het Reumafonds voor zichzelf een belangrijke voorlichtende taak. ‘Reuma is nog steeds een groot probleem. Iedereen kent wel iemand die eraan lijdt.’

Tekst: Machteld Bouman
Foto: Marc de Haan