Om antibioticaresistentie tegen te gaan, ging een internationaal consortium op zoek naar nieuwe combinaties van medicijnen. De onderzoekers vonden zowel mogelijkheden voor nieuwe medicijnen als voor verbetering van bestaande.
Door de verspreiding van resistentie tegen antibiotica worden voorheen behandelbare ziekten weer dodelijk. Om multi-medicijn-resistente bacteriën te bestrijden, kunnen combinaties van antibiotica en geneesmiddelen helpen. Tot nu toe maken ziekenhuizen nog maar weinig gebruik van die mogelijkheid.
Algemene principes
De Rijksuniversiteit Groningen is een van de partners in een internationaal consortium dat op zoek ging naar zowel nieuwe medicijnen als combinaties van bestaande. Daarbij testten de onderzoekers bijna 3000 combinaties van antibiotica en geneesmiddelen bij zes bacteriestammen. Het lukte ze om algemene principes vast te stellen voor antibacteriële geneesmiddelencombinaties en aan te tonen dat sommige daarvan in het laboratorium effectief zijn tegen multiresistente bacteriën.
Competentie-remmers
Daarnaast verdiepten de onderzoekers zich in de werking van horizontale genenoverdracht, waarbij bacteriën vreemd DNA uit hun omgeving opnemen via een proces dat ook wel ‘competentie’ wordt genoemd. Door deze eigenschap zijn ze in staat snel resistentiegenen tegen antibiotica te verzamelen. Als voorbeeld namen de onderzoekers de pneumokok-bacterie, waarvan steeds meer stammen resistent zijn. Met behulp van high-throughput screens, waarmee snel duizenden tests zijn uit te voeren, probeerden ze stoffen op te sporen die de competentieontwikkeling van deze bacterie tot stilstand brengen. Ze vonden een aantal veelbelovende competentieremmers voor de pneumokok.
Combinatietherapie
Competentieremmers kunnen als hulpstof van zowel oude als nieuwe antibiotica worden ingezet om de verspreiding van antibioticaresistentie tegen te gaan, concluderen de onderzoekers. Binnen het consortium werden verschillende nieuwe effectieve medicijncombinaties geïdentificeerd en hun moleculaire mechanismen ontrafeld. De resultaten laten zien dat het niet per se noodzakelijk is nieuwe medicijnen te ontdekken, aangezien bestaande medicijnen in bepaalde combinaties effectief kunnen zijn. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of combinatietherapie ook daadwerkelijk effectief is bij patiënten.
Samenwerking
Het project van de Rijksuniversiteit Groningen was onderdeel van een internationaal consortium, gevormd binnen Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance (JPIAMR). ZonMw neemt namens Nederland deel aan dit internationale samenwerkingsverband voor onderzoek naar antibioticaresistentie.
Project: Combinatorials
Projectleider: Jan-Willem Veening, Rijksuniversiteit Groningen, afdeling moleculaire genetica (tegenwoordig werkzaam aan de Universiteit van Lausanne, Zwitserland)
Programma: JPI AMR, projectnummer 205410002