‘Blijf antibiotica bij zuigelingen zorgvuldig afwegen’

‘Als we zien dat een pasgeboren baby koorts of andere symptomen heeft die duiden op een infectie, zullen we als arts extra alert zijn. Want baby’s zijn bijzonder kwetsbaar. Hun immuniteitssysteem is nog niet volledig ontwikkeld’, vertelt Marlies van Houten. Zij is niet alleen kinderarts in het Spaarne Gasthuis in Haarlem, maar doet ook onderzoek, bijvoorbeeld naar het gebruik van antibiotica bij kinderen. ‘Als baby’s een infectie lijken te hebben, starten we met antibiotica om te voorkomen dat ze zieker worden of zelfs overlijden. Het gebruik van antibiotica redt echt veel kinderlevens.’

Is het altijd duidelijk wat er met een pasgeborene aan de hand is?

‘Tot op heden is het vaak lastig te bepalen of een baby wel of geen infectie heeft. Bij twee op de duizend baby’s is er daadwerkelijk een bacteriële infectie die wordt aangetoond met een bloedkweek. Dan weet je het dus zeker. Maar bij een veel groter aantal kinderen start je op basis van klinische symptomen, namelijk dat de baby ziek is, en wordt dit niet bevestigd met een positieve bloedkweek.’ 

Wat betekent dat voor de toediening van dit medicijn?

‘Het is nog belangrijker om te proberen zo weinig mogelijk antibiotica te geven, want je geeft het uit voorzorg ook aan baby’s die mogelijk geen infectie hebben. We zijn bij het toedienen bij pasgeborenen al teruggegaan in duur van 72 uur naar 48 uur, en soms zelfs naar 36 uur. Toch blijkt dat zelfs bij baby’s die slechts anderhalve dag antibiotica kregen, er al bijeffecten zichtbaar zijn.’

U heeft van ZonMw subsidie gehad om deze bijeffecten te onderzoeken. Hoe ging het onderzoek? 

‘We hebben de ontlasting onderzocht van kinderen die zijn geboren bij ons in het Spaarne Gasthuis, in het Diakonessenhuis in Utrecht en in Tergooi in Blaricum. We hebben 147 baby’s die in de eerste week na de geboorte behandeld waren met een antibioticum vergeleken met een controlegroep van 49 baby’s die geen antibiotica hadden gekregen.’

Wat heeft u precies onderzocht?

‘Om te beginnen wilden we weten welk effect antibiotica hebben op het darm-microbioom. Dat zijn alle bacteriën, virussen en schimmels die elk mens bij zich heeft. Ze zijn belangrijk voor onze gezondheid. Hoe meer diversiteit in bacteriën, en hoe meer de gunstige bacteriën in balans zijn, hoe beter het is.’ 

‘Ons onderzoek kan een bouwsteen zijn voor een beter antibioticabeleid’

Wat bleek uit het onderzoek?

‘Baby’s die in de eerste levensweek met een breedspectrum antibiotica waren behandeld, hadden minder diversiteit aan bacteriën in hun darmen, waaronder ook voor zuigelingen gunstige bacteriën. Deze effecten kunnen tot de leeftijd van één jaar zichtbaar blijven. Ook al wisten we wel dat antibiotica effect kan hebben op veel gebieden, toch vonden we de resultaten opmerkelijk. De conclusie is dat als je op vroege leeftijd antibiotica geeft, het nog best lang effect heeft.’

Betekent het dat deze baby’s meer kans op gezondheidsklachten hebben?

‘Dat weten we nog niet precies. De baby’s uit dit onderzoek zijn nu kleuters van vijf jaar oud. We willen bij hen onderzoeken of er een relatie is tussen vroegtijdig antibioticagebruik en de ontwikkeling van allergie en/of astma.’

Heeft u ook gekeken naar resistentie?

‘Bij de groep van 147 kinderen die waren behandeld, zagen we inderdaad dat ze in de ontlasting meer antibioticaresistentie-genen hadden dan de baby’s in de controlegroep.’ 

Zijn deze kinderen resistent tegen antibiotica?

‘Onze bevindingen betekenen niet dat een pasgeborene door de toediening van antibiotica later als kind resistent blijft voor antibiotica. Resistentie heeft met meerdere factoren te maken. Maar het juist voorschrijven van antibiotica is wel de belangrijkste factor. We doen nu onderzoek om te kijken wat er met de resistentiegenen gebeurt na een aantal jaren.’

Geldt het voor alle antibiotica in dezelfde mate?

‘Interessant is dat ons onderzoek ook laat zien dat er wel verschillen zijn tussen de antibiotica die worden gebruikt. Het ene middel leidt vaker tot de aanwezigheid van resistentiegenen dan het andere.’

Geeft uw onderzoek aanleiding voor veranderingen bij het voorschrijven van antibiotica?

‘In Nederland zijn we al behoorlijk terughoudend met het voorschrijven van antibiotica. We moeten zorgvuldig blijven afwegen of er antibiotica gegeven moet worden aan een zuigeling. En we moeten vervolgens nadenken welke regime het minst schadelijk is. Het ziet ernaar uit dat er straks een advies komt voor kinderartsen en microbiologen zodat zij het beste antibioticum kunnen voorschrijven dat zo min mogelijk invloed heeft op het microbioom en resistentie. Ons onderzoek kan daarmee mogelijk een van de bouwstenen zijn voor een beter antibioticabeleid.’